22 Aralık – 30 Ocak arasındaki 40 güne Arapça “kırk” anlamına gelen Erbaîn denir. 18 Ocak günü, mevsimin en soğuk günü sayılır. Kışın en sert zamanı olduğundan gara gış diye de anılır.
31 Ocak’ta Erbaîn sona erip Hamsîn başlar. Kış mevsiminin soğukları, 40 ve 50 günlük iki devreye ayrılır. Birincisine Erbaîn (Zemheri) ikincisine Hamsîn denir.
Erbaîn Hamsîn 50 demektir. Hamsîn, aynı zamanda. Mısır’da, Mart’tan Mayıs’a kadar esen Semûm veyâ Sam denen sıcak rüzgârlara da verilen isimdir. Bu rüzgârlar 50 gün sürer.
Zemherinin son altı günü ile hamsinin ilk altı günü sayılı günlerdendir. Halk, bu on iki günlük süreye (24 Ocak-5 Şubat) altılı on iki gün arası veya kısaca altı on iki der. Halkın inanışına göre, hamsin girmek ister fakat zemheri çıkmaz istemez; aralarında çatışma çıkar. Çetin hava şartları bundan kaynaklanır. Çok tehlikeli olduğuna inanılan bu günlerde kesinlikle yola çıkılmaz.
Şubatta yanıltıcı güneş görünür. Buna sarı yaz denir:
“Sarı yazın ayazı, doldurur kaklıklara buzu.”
1 Şubatta başlayan hamsin 50 gün devam eder ve 22 martta sona erer. Hamsinin yarısı kıştan, yarısı yazdan sayılır. Ne de olsa sonu bahardır. Şubatta kuzular, oğlaklar doğmaya başlar. Bu sesler baharın müjdecisidir. “Hamsin!.. ver oğlağı emsin” denilir. ~ Cemal Kurnaz || Bir Köy Vardı, s. 78-79
Hamsin ayının bir öncekinden daha kötü hava şartları yaşattığını Karadeniz yöresi halkı şu sözlerle ifade eder :
“Hamsin, zemheriden de kemsin”. Yani “kötüsün” anlamında.
Rumi takvimin ayları: Zemheri, Gücük, Mart, Abrul, Mayıs, Kiraz, Ocak, Ağustos, İlk Güz, Orta Güz, Son Güz ve Karakıştır. Her yeni ay 14’üncü günle başlayıp bir sonraki ayın 13’üyle biter.
Zemheri ayı Miladi takvime göre 14 Ocak-13 Şubat’a karşılık gelirken, gücük 14 Şubat-13 Mart dönemini ifade eder. Bu arada “zemheri”nin kelime anlamı “kış ortası” iken “gücük” şubat ayı anlamına geliyor.
Şubatta kuzular, oğlaklar doğmaya başlar. Bu sesler baharın müjdecisidir.
“Hamsin!.. ver oğlağı emsin” denilir.
Gücük çıkmayacağım, mart da ben gireceğim diye dövüşüyor!
Şubat sonunda yaşanan fırtınalı günler için denirmiş.
Hamsinin 20. gününde (20 Şubat) ilk cemre düşer.
Cemrelerin sayısı üçtür. Cemreler birer hafta ara ile düşerler:
Birinci cemre havaya düşer, havalar ısınmaya başlar (20-21 şubat).
İkinci cemre suya düşer, sular ısınır (27-28 Şubat).
Üçüncü cemre toprağa düşer, toprağı ısıtır (6-7 Mart).
